Terwijl in de westerse wereld naar depressie wordt gekeken als het probleem van een individu, bestaat in Afrikaanse culturen de overtuiging dat bij depressie de relatie met het geheel is verstoord. Daar valt veel van te leren, denkt de Kameroense filosoof Pius Mosima.
Pius Mosima keek er een lange reeks inheemse talen op na. Maar voor al die talen gold: het woord ‘depressie’ kwam hij er niet tegen. De Kameroense filosoof denkt dat het Westen in de strijd tegen depressie veel kan leren van de Afrikaanse filosofie.
In Nederland wordt depressie ook wel volksziekte nummer één genoemd. Hoe zit dat in Kameroen?
“Er wordt hier heel anders tegen de ziekte aangekeken. Depressie, zoals de westerse geneeskunde het begrijpt, bestaat hier niet. En in die inheemse talen die ik heb onderzocht is er dus geen woord voor te vinden. Dat betekent niet dat de symptomen niet bestaan: ook hier zijn mensen neerslachtig, verliezen interesse in de dingen en zonderen zich af. Maar de culturele overtuiging is dan niet dat iemand een depressie heeft, maar dat de relatie van die persoon ten opzichte van het geheel is verstoord.
Binnen de Afrikaanse filosofie bestaat het idee van een collectieve energie van het leven, een vitale kracht.
Die stroomt hiërarchisch van God, naar subgod, naar voorouder, naar mens, naar de hele natuur. Deze hiërarchische ordening van het universum zorgt ervoor dat alles met elkaar in verbinding staat. Het sociale leven wordt ook door dit idee gekarakteriseerd; je bent altijd onderdeel van een groter geheel, van een gemeenschap. Als je je daarvan afzondert of daar tegen keert, dan ontstaan symptomen van een depressie.”
Hoe kun je daarvan genezen?
“Door diegene weer onderdeel te laten uitmaken van het geheel, door hem of haar opnieuw te betrekken bij de gemeenschap. In de Afrikaanse context is genezing een allesomvattend, holistisch proces, dus dat gebeurt publiekelijk. Er wordt gegeten, gedanst, er worden rituelen uitgevoerd, er wordt plezier gemaakt. Daar worden soms ook sangoma-priesters bij betrokken, die de kennis en wijsheid van de voorouders bij zich dragen. Het helingsproces is erop gericht om de verbroken verbintenis tussen de gemeenschap en de persoon te herstellen, want zonder die verbinding kan het individu niet daadwerkelijk bestaan.”
Waarom niet?
“Dat komt ook weer voort uit het idee van een vitale energie die alles met elkaar verbindt. Dat werkt door in hoe er naar het zelf wordt gekeken. Je bent altijd onderdeel van een groter geheel. In dat gedachtengoed is het hoogst haalbare voor iemand dan ook om een positieve relatie te hebben met de mensen om zich heen. Vriendelijkheid, compassie, zorg voor anderen, tolerantie; dat zijn waarden die heel belangrijk zijn. Het gemeenschappelijke leven is de basis, daar komt alles uit voort. Dat maakt je tot wie je bent en niet je persoonlijke successen.”
Waarin verschilt dat van de westerse maatschappij?
“Daar ligt juist een sterke focus op het individuele. Het gaat vaak over persoonlijke doelen behalen, succesvol zijn, iets bereiken als persoon; dat maakt je tot wie je bent. Het ‘ik’ neemt dus een hele prominente plek in binnen het westerse denken. Dat komt onder andere voort uit het gedachtengoed van belangrijke westerse filosofen zoals Immanuel Kant, Thomas Hobbes, René Descartes.
‘Ik denk dus ik ben’, zei Descartes. Hij maakt daarmee onderscheid tussen lichaam en geest en hij stelt het menselijk denkvermogen voorop, het ‘ik’ staat centraal. Als Descartes Afrikaans was geweest, had hij eerder gezegd: ‘Jij bent, dus ik ben’, of ‘Ik behoor tot een gemeenschap, dus ik ben’. Het een staat niet los van het ander. Autonomie en individualiteit zijn van minder groot belang als de gemeenschap vooropstaat.”
Wat kan de westerse samenleving leren van Afrikaanse filosofie als het gaat om depressie?
“Ten eerste zou het helpen als er minder nadruk werd gelegd op het mentale, op het denken. Lichaam en geest zijn één. De methode om iemand van een depressie te genezen in het Westen bestaat uit therapie en medicijnen. Het wordt gezien als iets wat je zelf oplost, in je eentje of met je therapeut die een geheimhoudingsplicht heeft. Door te praten, vragen te beantwoorden en medicijnen te nemen moet je dan beter worden. Maar als je daarnaast een geïsoleerd leven leidt en niet in contact staat met de mensen om je heen, wat verandert er dan? Je wordt een mens door andere mensen. Afzondering en isolatie vormen een broedplaats voor depressieve gevoelens. Daarom denk ik dat mensen in het Westen ervan zouden profiteren als het gemeenschappelijke in plaats van het individuele voorop wordt gesteld. Als de focus verplaatst wordt van individuele doelen behalen naar zorg voor elkaar. Minder ik, meer wij.”
Wie is Pius Mosima?
Pius Mosima (48) promoveerde in 2016 aan de universiteit van Tilburg op interculturele filosofie en woont en werkt in Buea, Kameroen. Hij doceert filosofie op de universiteit van Bamenda en is verbonden aan het African Studies Centre in Leiden. Samen met psycholoog Jan Derksen en filosofe Angela Roothaan is hij vanavond te gast in Nijmegen, waar Filosofie Oost-West samen met de Radboud Universiteit een lezing organiseert over depressie in verschillende culturen.
Bron: Trouw